Chùa Một Cột hoa sen ngàn cánh

Chùa Một Cột ngôi Quốc tự độc đáo bậc nhất của nước ta nằm ở phía Tây của khu vực tử cấm thành Thăng Long. Theo phong thủy nó gắn liền với sự duy trì mạch khí quốc gia. Vì vậy, trong việc quy hoạch xây dựng kinh đô, vương triều Lý và các triều đại kế tiếp đều đặc biệt coi trọng vị thế phong thủy của hoa sen ngàn cánh này. 

Sự tạo tác chùa Một Cột được khởi nguồn cảm hứng từ giấc mộng của vua Lý Thái Tông (1028-1054): Thấy Phật Bà Quan-Âm ngồi trên đài hoa sen, mời vua lên đài. Khi tỉnh dậy, vua nói lại với triều thần. Có người cho là điềm gở, nhưng nhà sư Thiền Tuệ thì khuyên vua nên xây chùa. Vua cho dựng cột đá giữa hồ, xây đài hoa sen có tượng Bồ-Tát Quan-Thế-Âm ở trên, đúng như hình ảnh vua đã thấy trong mộng. Các nhà sư chạy đàn chung quanh, tụng kinh cầu sống lâu, nhân đó đặt tên chùa là Diên Hựu. Hàng tháng cứ Rằm, mồng Một vua đến đặt lễ cầu phúc. Có thể nói, từ hình ảnh ảo diệu trong giấc mộng vua Lý Thái Tông đã biến nó  thành hình ảnh hiện hữu trong đời sống văn hóa tâm linh dân tộc.

Cảm hứng từ giấc mộng là một thứ tâm lý nghệ thuật của các dân tộc Á Đông nhằm đề cao sự linh ứng của các đấng thiêng liêng và tinh thần hướng thượng của chúng sinh.

Diện mạo chùa Một Cột thời Lý gồm Liên Hoa Đài (đài Hoa Sen), mỗi chiều 3m, mái cong dựng trên một cột hình trụ xây giữa hồ vuông. Tầng trên của cột là hệ thống những đòn gỗ làm giá đỡ cho ngôi đài ở trên cột vươn cao lên khỏi mặt nước trồng toàn sen. Thông qua nhiều tài liệu cổ cho biết chiếc cột thần kỳ cao tới 20m, trong đó có bia “Sùng Diện Linh” ở chùa Long Đọi (Hà Nam) do Binh bộ Thượng thư Nguyễn Công Bật đã mô tả và ghi chép tỷ mỷ việc xây dựng quần thể di tích văn hóa tâm linh này: “Mở cửa chùa Diên Hựu tại vườn tây. Dấu vết theo quy mô thủa trước, lo toan Thánh ý ngày nay. Đảo hồ thơm Linh Chiểu, giữa hồ trồi lên cột đá. Trên cột đá có một cánh hoa sen ngàn cánh xoè ra. Trên hoa dựng ngôi đền đỏ sẫm. Trong đền đặt pho tượng sắc vàng, ngoài hồ có hành lang bao bọc. Ngoài hành lang lại có hồ Bích Trì, bắc cầu cong đi lại, ở sân trước hai cầu bên tả hữu xây bảo tháp lưu ly...”

 

Nhìn lại lịch sử kiến trúc chùa chiền nước ta thì thấy từ thời nhà Đinh đã dựng cột đá khắc kinh Đà-la-ni gọi là cột “nhất-trụ” để cầu tuổi thọ, cầu cho vận nước dài lâu. Kiến-trúc ngôi chùa Một Cột của Nhà Lý cũng chịu ảnh hưởng nhưng quy mô lớn hơn và có sự cách điệu, biến tấu độc đáo gợi hình tượng một bông sen ngàn cánh tượng trưng cho trí tuệ viên mãn, tâm hồn thanh cao, sống nơi bụi trần đầy danh lợi mà không bị những thứ ô uế cám dỗ. Cột đá độc nhất vút lên hoành tráng với chiều cao 20m giữa hồ biểu hiện cho tư tưởng độc lập, tự chủ và tín ngưỡng phồn thực về nguồn sống vũ trụ, về âm dương hòa hợp (Lin Ga - Ioni). Ngôi chùa hình hoa sen mọc lên từ hồ nước thể hiện sinh động tinh thần kiên cường phấn đấu âm thầm để loại trừ dục vọng, tự kiến tánh thành Phật của các bậc Thiền sư và cũng là phương tiện giáo hóa chúng sinh. Và hình tượng Phật Bà Quan âm - tượng trưng vi diệu cho tinh thần nhân ái, vị tha cao cả.  

Sưu tầm